Vals alarm over oceanisch warmtetransport

Bron: Nederlandse Geologische Vereniging
15 December 2006, jaargang 8 nr. 24 artikel 755
Auteur: prof. dr. A.J. (Tom) van Loon

Link naar het eerder geplaatste onderzoek.

Op een conferentie van RAPID, een groep wetenschappers die zich bezig houden met rapid climate change (snelle klimaatsverandering) is een groot deel van de bezorgdheid weggenomen die bestond over een mogelijk snelle afkoeling van NW Europa en de oostkust van de Verenigde Staten. De bijeenkomst, die eind oktober in Birmingham werd gehouden, leverde - zoals gewoonlijk wanneer een groep wetenschappers bijeenkomt - weliswaar geen unanieme conclusies toe, maar wel bestond algemeen overeenstemming over het feit dat eerdere ideeën over een ramp op korte termijn niet door feiten worden gestaafd.

Schematisch patroon van warme (rode) en koude (blauwe) oceaanstromen.

Het draait allemaal om het circulatiepatroon in de Atlantische Oceaan. Daarmee wordt, dag in dag uit, een enorme hoeveelheid warmte uit het gebied nabij de evenaar naar het noorden vervoerd via een oppervlaktestroom (de Warme Golfstroom). De hoeveelheid warmte komt overeen met zo’n biljoen kilowatt, een hoeveelheid energie die vergelijkbaar is met de elektriciteit die wordt opgewekt door een miljoen grote elektriciteitscentrales. Op zijn weg naar het noorden staat de Golfstroom zijn warmte af, en keert als koud dieptewater weer terug naar het zuiden.

Wallace Broecker was een van de eersten die (in 1984) onderkende dat haperingen in deze golfstroom belangrijke klimatologische consequenties kon hebben: Europa en het oosten van de Verenigde Staten zouden immers veel minder warmte ontvangen; Broecker beschouwde dit als een verschijnsel dat wellicht had bijgedragen aan de afwisseling van ijstijden en interglacialen, zonder daarvoor overigens een duidelijke oorzaak te kunnen aangeven.

Het belang van de Golfstroom voor het klimaat werd daarna snel onderkend, en er werden op diverse momenten metingen verricht om de hoeveelheid getransporteerde warmte nauwkeuriger te bepalen. Dat gebeurt overigens pas relatief kort structureel. Vorig jaar werd een artikel gepubliceerd over onderzoek dat onder leiding van Harry Bryden was uitgevoerd, en zijn resultaten schokten de wereld: de Golfstroom zou sinds 1957 met maar liefst 30% in kracht zijn afgenomen (dus ook 30% minder warmte hebben vervoerd). Een nieuwe ijstijd dreigde! Bij de media (en daardoor ook bij het grote publiek) leidde dit tot rampscenario’s, onder meer vertolkt in de film 'The day after tomorrow'.

Op de bijeenkomst in Birmingham werd een en ander rechtgezet. Via sensoren die via een in de zeebodem bevestigd steunpunt aan een kabel op diverse plaatsen in de Golfstroom verticaal door de oceaan op en neer worden bewogen, blijkt dat er voortdurend zeer grote fluctuaties optreden in de hoeveelheid water (en warmte) die de Golfstroom meevoert. Gemiddeld lijkt er geen sprake van een afname, en Bryden had dus gewoon op een ongelukkig moment gemeten.

De bewuste onderzoeker Harry Bryden foto: Worldwide Universities Network

Vrijwel alle aanwezigen konden die conclusie onderschrijven. Bryden wilde zich nog niet helemaal gewonnen geven, maar wilde wel zijn eerdere schatting van 30% afname sinds 1957 verminderen tot 10% sinds 1980. Dat zou volgens computerberekeningen echter nog altijd om zo’n enorme hoeveelheid warmte gaan, dat Europa daardoor - uitgaande van een afname sinds 1957) een duidelijke afkoeling had moeten ondergaan. Die afkoeling heeft echter niet plaatsgevonden. Mocht er al sprake zijn van een hapering in de Golfstroom, dan is die zo gering dat er volgens de oceanograaf Carl Wunsch tientallen jaren van continue metingen nodig zullen zijn om dat vast te stellen. Een eventueel gevolg voor het klimaat van Europa zou dan zelfs meer dan 100 jaar op zich laten wachten, als er al een gevolg zou zijn.

Er is dus sprake geweest van vals alarm. Dat wordt overigens nog steeds niet door alle media begrepen. Het Engelse dagblad 'Guardian' publiceerde naar aanleiding van de bijeenkomst in Birmingham tenminste een artikel waarin wordt uiteengezet dat de aanwezigen het rampscenario bevestigden. Wetenschap blijft voor veel media kennelijk te moeilijk.

Referenties:
Kerr, R.A., 2006. False alarm: Atlantic conveyor belt hasn’t slowed down after all. Science 314, p. 1064.
Wallace, C.J., 2006. RAPID International Science Conference 24th - 27th October 2006 - Summary briefing note. Natural Environment Research Council, 3 pp.