Op de zuidelijke Atlantische Oceaan is rond 26 maart een tropische
cycloon ontstaan. Dat is heel uitzonderlijk en zover bekend in dit
gebied de eerste tropische cycloon in de geschiedenis. Normaal krijgen
dergelijke weersystemen een naam die tevoren is vastgelegd, maar hier
had niemand rekening mee gehouden waardoor de cycloon als 01LNONAME op
de weerkaart is vermeld en officieus als Aldonca als naam heeft
gekregen.
De eerste tropische cycloon boven de Zuidelijke Atlantische Oceaan waargenomen door de Terra Satelliet
De cycloon is driftend naar het westen uiteindelijk met gemiddelde
windsnelheden van 140 km/uur aan land gegaan in het zuiden van
Brazilië op 29 S juist ten zuiden van Criciúma, dat ten noordoosten
van de grote plaats Porto Alegre aan de kust ligt. Tropische cyclonen
of hurricanes, zoals ze in het Caribisch gebied worden genoemd,
ontstaan gewoonlijk bij zeewatertemperaturen van minstens 26 graden.
In het onstaansgebied bedroeg de zeewatertemperatuur eind maart 25
graden. Volgens KNMI-meteoroloog Paul Citroen moeten dus andere
factoren een rol hebben gespeeld. Mogelijk hield de vorming van
01LNONAME verband met een diepe trog (deel van een lagedrukgebied
achter een koufront met sterk verhoogde buienactiviteit en wind) in de
atmosfeer die lange tijd op dezelfde plaats in stand bleef waardoor de
depressie zich verder kon ontwikkelen tot een tropische cycloon.
Relatie broeikaseffect onduidelijk
Of het werkelijk een tropische cycloon is of een zeer zware extra-tropische
cycloon is nog onduidelijk. Het oog op de satellietopname wijst wel
zeer sterk in de richting van een tropische cycloon. Zowel het
National Hurricane als de Engelse Met Office bevestigen dat het
werkelijk een tropische cycloon was. De vraag of deze cycloon het
gevolg is van het broeikaseffect is nog niet te beantwoorden. In het
verleden is er wel een modelstudie (Haarsma et al. 1993)* geweest die
heeft gewezen op de mogelijkheid van tropische cyclonen voor de kust
van Brazilie in een warmer klimaat. Omdat het ontstaan van tropische
cyclonen afhankelijk is van een complex samenspel van factoren, die
maar ten dele door een model goed gesimuleerd kunnen worden, moeten
uitspraken over eventuele veranderingen in intensiteit en voorkomen
van tropische cyclonen als gevolg van het broeikaseffect zeer
voorzichtig geinterpreteerd worden. Alleen als in de toekomst vaker
voor de kust van Brazilië tropische cyclonen zouden optreden zou dit
een aanwijzing kunnen zijn dat dit samenhangt met het broeikaseffect.
Tropische cyclonen en hurricanes
Tropische cyclonen, afhankelijk van het gebied waar ze ontstaan ook
wel hurricanes (Caribisch gebied) of tyfonen (Stille Oceaan) genoemd,
behoren tot het gevaarlijkste weer. In Nederland komen zulke stormen
met windsnelheden tot 300 kilometer per uur, niet voor. Wel kunnen de
restanten Europa bereiken, maar dan als gewone depressies met wind en
regen. Blijven de restanten van een hurricane ten westen van Europa
dan zorgen ze hier voor een sterke warme zuidelijke luchtstroming,
waarin het weer verbetert. Zodra ze verder trekken verslechtert het
weer, maar hoe snel dat gaat is onzeker. De rekenmodellen van de
atmosfeer hebben vaak moeite met dergelijke druksystemen, zodat de
prognoses van dag tot dag kunnen veranderen.
Nazomer en herfst het seizoen voor tropische cyclonen
Met zulke depressies hebben we vooral in de nazomer en herfst te maken
wanneer op het noordelijk halfrond de meeste tropische cyclonen
ontstaan. In de gebieden rond de evenaar bereikt het zeewater dan een
temperatuur van 27 graden of hoger en alleen bij die temperatuur
kunnen onder bepaalde omstandigheden tropische cyclonen ontstaan. De
levensgeschiedenis van tropische stormen begint meestal boven zee en
hun verwoestende uitwerking is het grootst in kustgebieden en op
eilanden, vooral ook door de huizenhoge golven die ze veroorzaken.
Zodra de cycloon landinwaarts koerst neemt het windgeweld meestal snel
in kracht af, maar valt er wel vaak veel regen, soms meer dan 500
millimeter in een dag. Komt de cycloon terug boven de warme zee dan
neemt ook de wind weer toe.
Een storm wordt orkaan genoemd als de wind gemiddeld over tien minuten
een snelheid bereikt van meer dan 117 kilometer per uur. Een tropische
orkaan of cycloon is bovendien tot grote hoogte gevuld met warme lucht
in tegenstelling tot de depressies in onze omgeving die gevuld zijn
met koude lucht. In de kern kan de luchtdruk dalen tot minder dan 900
hectopascal, aanzienlijk lager dan de meeste Nederlandse barometers
kunnen aangeven.
Meteorologen kunnen de baan van een storm en de windkracht met een
redelijk nauwkeurigheid enkele dagen tevoren berekenen, zodat de
bedreigde bevolking tijdig kan worden gewaarschuwd en de nodige
voorzorgsmaatregelen kan nemen. Met name in de Verenigde Staten is het
aantal slachtoffers dat een hurricane opeist daardoor de laatste
decennia sterk beperkt. Alleen in gebieden met een gebrekkige
communicatie en slechte woonomstandigheden, zoals het laaggelegen
kustgebied van Bangladesh, veroorzaken tropische stormen veel
slachtoffers. Omdat er op de weerkaart soms meerdere tropische
cyclonen tegelijkertijd voorkomen worden ze door de meteorologen met
jongens- en meisjesnamen aangeduid. Die namen worden jaren tevoren
vastgesteld, waarbij de eerste tropische cycloon van het seizoen een
naam krijgt die begint met een "A", de tweede begint met een "B" de
derde met een "C" enzovoort.
Tropische cyclonen in Australische zomer
In Noord-Australië duurt het seizoen voor cyclonen van december tot en
met april en vooral in de maanden januari, februari en maart kunnen de
stormen heel actief zijn. De beruchtste was Tracy die op eerste
kerstdag 1974 met windsnelheden van 220 km/h Darwin verwoestte. In
maart 1999 werd de Australische kust getroffen door Vance met
gemiddelde windsnelheden van 230 km/h en recordwindstoten tot 280
km/h. Trixie op 19 februari 1975 was tot voor kort recordhouder met
windstoten tot 260 km/h.
*R.J. Haarsma, J.F.B. Mitchell and C.A. Senior, 1993: Tropical
disturbances in a GCM/ Climate Dynamics, 8, 247-257.